Opis

Kościół Klasztorny pw. Chrystusa Zbawiciela w Nowym Wiśniczu był wyjątkowym zabytkiem architektury barokowej.

Budowa rozpoczęła się rok po zwycięstwie Chocimskim jako akt dziękczynny i upamiętniający to wydarzenie.

Świątynię zaprojektował i budował wybitny włoski architekt Maciej Trapola, który był nadwornym architektem Stanisława Lubomirskiego. Darmową siłę roboczą stanowili jeńcy tatarscy. Materiał do budowy świątyni i klasztoru pozyskiwano z miejscowych kamieniołomów. Przy budowie kierowano się przede wszystkim rygorystycznymi przepisami zakonnymi dotyczącymi budowy świątyń i klasztorów.

Świątynię konsekrowano 1 lipca 1635 r. a wnętrza wykańczano do 1639 r.



Architektura:

Kościół pw. Chrystusa Zbawiciela jednonawowy, na planie krzyża łacińskiego, usytuowany był w północno-wschodnim narożniku zwartego, ale niskiego czworoboku klasztoru, skupionego wokół trzech różnej wielkości dziedzińców. Od południa i zachodu założono ogrody. Świątynia składała się z jednakowej wysokości i szerokości dwuprzęsłowej nawy i skróconego transeptu, a także dwóch par niższych kaplic bocznych otwartych do nawy wysokimi arkadami. Do prezbiterium przylegały zakrystia i skarbiec, a ponad nimi kaplica i oratorium dla kleryków. Całość zdobiona płaskorzeźbioną dekoracją stiukową z realistycznymi przedstawieniami uzbrojenia ręcznego europejskiego i orientalnego.



Główne wejście do świątyni zaakcentowano umieszczoną w przyczółku portalu tablicą z łacińską inskrypcją wyjaśniającą okoliczności wzniesienia kościoła:

„(w tłum.) Stanisław Lubomirski hrabia na Wiśniczu, wojewoda ruski, starosta sandomierski, spiski, białocerkiewski, zatorski, krzepicki, grybowski, dobczycki itd. przeciwko Osmanowi sułtanowi tureckiemu i chanowi tatarskiemu Dziambet Girejowi wódz wojsk Królestwa pod Chocimiem, po szczęśliwie zakończonej wyprawie, ku dobru publicznemu świątynię Chrystusowi Zbawicielowi ufundował, ozdobił i uposażył oraz oddał klasztor karmelitów bosych przez wdzięczność i pamięć boskiej opatrzności w Roku Pańskim 1635”



Kalendarium wydarzeń z historii kościoła karmelitów bosych w Nowym Wiśniczu:
wrzesień-październik 1621 r. – Stanisław Lubomirski ślubuje (w trakcie oblężenia pod Chocimiem) ufundowanie jako wotum świątyni Chrystusowi Zbawicielowi.
listopad 1621 r. – rozpoczęcie starań przez Lubomirskiego o przyjęcie fundacji przez władze zakonne karmelitów bosych; początkowo odmowa przyjęcia fundacji w prywatnych dobrach
5 lutego 1622 r. – przyjęcie fundacji przez władze zakonne w Rzymie
maj 1622 r. – poświęcenie przez bpa sufragana krakowskiego Tomasza Oborskiego i wmurowanie kamienia
22 czerwca 1630 r. – ukończenie budowy klasztoru, generał zakonu wyraża zgodę na przeniesienie nowicjatu z Krakowa do Wiśnicza. Uroczysta intromisja zakonników do wiśnickiego klasztoru z udziałem bpa krakowskiego Marcina Szyszkowskiego.
1 lipca 1635 r. – uroczysta konsekracja świątyni przez bpa krakowskiego Tomasza Oborskiego
30 grudnia 1637 r. – śmierć architekta Macieja Trapoli, projektanta i budowniczego klasztoru i kościoła karmelitów bosych
1639 r. – ukończenie wież oraz pokrycie ich złoconą blachą (wg Kroniki Klasztoru), a także bogatej dekoracji wnętrz
1640 r. – ukończono fortyfikacje otaczające klasztor, zgodnie z tekstem inskrypcji na bramie
2 lipca 1642 r. – utworzono w klasztorze Kolegium Teologiczne, istniejące w Wiśniczu do 1783 r.
20 maja 1647 r. – wydano w Rzymie dekret kościelny o nienaruszalności dóbr stałych i ruchomych klasztoru
sierpień 1655 r. – w czasie najazdu szwedzkiego część zgromadzenia zakonnego opuszcza Wiśnicz i udaje się na Węgry, skąd powraca dopiero 15 grudnia 1657 r.
21 września 1655 r. – zajęcie bez walk klasztoru, a następnie zamku Lubomirskich przez wojska szwedzkie
19 września 1656 r. – opuszczenie przez Szwedów klasztoru. Kościół i skarbiec zamknięte przez szwedzkiego komendanta w celu uniknięcia grabieży, pozostały nienaruszone. Podpalenie dachu przez maruderów wojskowych1658-1659 i 1685-1691 – remont świątyni
23 kwietnia 1783 r. – kasata klasztoru przez austriackiego gubernatora Galicji, wywiezienie skarbca kościelnego do Wiednia, zagarnięcie dóbr ziemskich. Zakonnicy zmuszeni są do opuszczenia świątyni i udania się do Lwowa
20 października 1783 r. do 15 września 1787 r. – utworzenie sądów i więzienia kryminalnego w budynkach klasztornych
1786 r. – sekularyzacja świątyni, przeznaczenie jej na kaplicę więzienną
wrzesień 1939 r. – utworzenie obozu jenieckiego przez okupantów niemieckich
październik 1939 r. – założenie obozu pracy i zamknięcie kościoła przez hitlerowców
10 kwietnia 1940 r. – początek dewastacji kościoła przez dowództwo SS
maj 1940-1941 r. – planowa i systematyczna rozbiórka kościoła na polecenie komendy SS, pozostawienie dolnych partii zewnętrznych murów do wysokości 12 m
1947 r. – niewielkie prace zabezpieczające nad dawną kaplicą na piętrze, od wschodu
1949 r. – przewiezienie sarkofagów i trumien Lubomirskich do kaplicy w zamku w Wiśniczu
po 1950 r. – ustawienie prowizorycznych drewnianych szop magazynowych we wnętrzu
około 1984 r. – prowizoryczne zabezpieczenie korony murów kościoła
1990 r. – rozebranie szop, uporządkowanie wnętrza dawnej świątyni i urządzenie boiska do piłki na potrzeby więzienia
14 kwietnia 1995 r. – ustawienie krzyża w dawnym prezbiterium